Mae dementia yn derm ymbarél ar gyfer ystod o gyflyrau cynyddol sy'n effeithio ar yr ymennydd. Mae dros 200 o isdeipiau o ddementia, ond y pum mwyaf cyffredin yw:
- clefyd Alzheimer
- dementia fasgwlaidd
- dementia gyda chyrff Lewy
- dementia blaenarleisiol
- dementia cymysg
Mae'r ymennydd yn cynnwys celloedd nerfol (niwronau) sy'n cyfathrebu â'i gilydd drwy anfon negeseuon. Mae dementia yn niweidio'r celloedd nerfol yn yr ymennydd fel na ellir anfon negeseuon i ac o'r ymennydd yn effeithiol, sy'n atal y corff rhag gweithredu’n normal.
Ni waeth pa ddiagnosis o ddementia sy'n cael ei roi a pha ran o'r ymennydd yr effeithir arno, bydd pob unigolyn yn profi dementia yn ei ffordd unigryw ei hun.
Symptomau cyffredin dementia
Problemau gyda'r cof
Efallai y bydd pobl â dementia yn cael problemau cofio gwybodaeth newydd. Efallai y byddant yn mynd ar goll mewn mannau a arferai fod yn gyfarwydd a gallant gael trafferth gydag enwau. Gallai perthnasau sylwi bod y person yn ymddangos yn fwy anghofus, gan golli pethau'n rheolaidd.
Gallu gwybyddol (prosesu gwybodaeth)
Gall pobl â dementia gael anhawster gydag amser a lle, er enghraifft, codi yng nghanol y nos i fynd i'r gwaith, er eu bod wedi ymddeol. Hefyd, gellid effeithio ar eu gallu i ganolbwyntio0} Efallai y bydd anhawster wrth siopa gyda dewis yr eitemau ac yna talu amdanynt. I rai pobl, efallai yr effeithir ar y gallu i resymu a gwneud penderfyniadau hefyd. Gall rhai gael ymdeimlad o aflonyddwch ac mae'n well ganddynt barhau i symud nag eistedd yn llonydd; gall eraill fod yn amharod i gymryd rhan mewn gweithgareddau yr oeddent yn arfer eu mwynhau.
Cyfathrebu
Gall pobl â dementia ailadrodd eu hunain yn aml neu gael anhawster dod o hyd i'r geiriau cywir. Gallai darllen ac ysgrifennu ddod yn heriol. Efallai y byddant yn gweld newidiadau mewn personoliaeth ac ymddygiad, hwyliau oriog, gorbryder ac iselder. Gallant golli diddordeb mewn gweld eraill yn gymdeithasol. Gall dilyn a chymryd rhan mewn sgwrs fod yn anodd ac yn flinedig, ac felly gallai person a arferai hoffi cymdeithasu ddod yn dawelach a mynd i’w cragen. Efallai yr effeithir ar eu hunanhyder hefyd.
Pa mor gyffredin yw dementia?
Gall dementia effeithio ar berson ar unrhyw oedran ond mae'r diagnos mwyaf cyffredin ymysg pobl dros 65 oed. Dywedir bod gan berson sy'n datblygu dementia cyn 65 oed ddementia ifanc.
Amcangyfrifir bod rhwng 10,000 a 11,000 o bobl yn byw gyda dementia yng Ngogledd Cymru ac mae dros 1,500 o'r bobl hynny'n byw yn Sir Ddinbych.
Wrth i bobl fyw'n hirach, amcangyfrifir y bydd nifer yr achosion o ddementia yn cynyddu gan mai oedran yw'r ffactor risg mwyaf hysbys. Erbyn 2030 disgwylir i nifer y bobl sy'n byw gyda dementia yng Ngogledd Cymru bron i ddyblu.
Fodd bynnag, mae tua 5% o'r bobl sy'n byw gyda dementia o dan 65 oed.
Lleihau eich risg o gael dementia
Mae'r risg o ddementia yn cynyddu gydag oedran, ac wrth i fwy o bobl fyw'n hirach, bydd nifer y bobl sy'n datblygu dementia yn cynyddu. Fodd bynnag, nid yw byth yn rhy gynnar nac yn rhyw hwyr i ddechrau dilyn y 6 cham i leihau eich risg o ddementia. Drwy gymryd y camau hyn, gallwch wella eich iechyd corfforol a meddyliol yn sylweddol wrth i chi heneiddio.
Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi llyfryn (gwefan allanol) sy'n rhoi chwe cham i'w dilyn a fydd nid yn unig yn gwneud i chi deimlo'n well ac yn lleihau eich risg o ddatblygu dementia, ond bydd hefyd yn helpu i'ch amddiffyn rhag risgiau iechyd eraill fel canser, clefyd y galon, strôc a diabetes.
- bod yn gorfforol egnïol
- cynnal pwysau iach
- bod yn weithgar yn gymdeithasol ac yn feddyliol
- osgoi yfed gormod o alcohol
- rhoi’r gorau i ysmygu
- ymrwymo i adolygu eich iechyd
Gall newidiadau bach i'ch ffordd o fyw dros amser, arwain at newidiadau mawr yn eich iechyd.
Sefydliad Cenedlaethol Brenhinol y Deillion (RNIB)
Gweler RNIB: dementia a cholli golwg - hybu iechyd llygaid da (gwefan allanol).